Δευτέρα 19 Ιανουαρίου 2009

ΠΕΡΙ ΑΥΤΟΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ

Παρακολουθούμε με ενδιαφέρον τα τεκταινόμενα στη γειτονιά μας, παρακολουθούμε με ενδιαφέρον τα όσα γίνονται γύρω μας. Και μέσα από την εικόνα καταστροφής, βλέπουμε πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος αυτού του ίδιου του ανθρώπου, όταν αποφασίσει να αναλάβει δράση και να ξεπεράσει τις συμβατικές δομές. Στην αδυναμία δράσης φορέων του κράτους, εμφανίζονται οι εθελοντές. Οι ενεργοί πολίτες, που δεν μπορούν να παραμένουν θεατές των γεγονότων, αλλά αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και βγαίνουν μπροστά. Πώς μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο; Με ποιους όρους;
Η απάντηση είναι, με την Αυτο-οργάνωση και τον Εθελοντισμό.
Η Αυτοοργάνωση είναι απλά ένας τρόπος λειτουργίας και συσπείρωσης ενεργών πολιτών. Είναι ένας τρόπος οργάνωσης που συνήθως επιλέγεται όταν υπάρχει μια νέα αρχή και σηματοδοτεί την ευρεία ανανέωση. Παράλληλα όμως δεν μπορεί να έχει μεγάλη χρονική διάρκεια και θα πρέπει στη πορεία να αντικατασταθεί από άλλες δομές. Στην ανθρώπινη κοινωνία παρατηρούνται διάφορες βαθμίδες ιστορικών τύπων αυτοοργάνωσης, από τη φυσική (οργανική, αγελαία κ.λπ.) αυτοοργάνωση σε διάφορες μορφές σταδιακού μετασχηματισμού της φυσικής αυτοοργάνωσης σε κοινωνική – πολιτισμική. Η αυτοοργάνωση χαρακτηρίζεται από καταστάσεις δυναμικής κινητικής ισορροπίας - ανισορροπίας, η οποία διατηρείται μέσω περίπλοκων προσαρμοστικών αντιφάσεων, μέσω της ανανέωσης βασικών δομών, λειτουργιών και ιδιοτήτων και μέσω της διαρκούς λειτουργικής αυτορρύθμισης όλων των μερών. Οι πρωτοβουλίες των πολιτών, δίνουν την ευχέρεια να προχωρήσουν ζητήματα πέρα από τις στενές κρατικές δομές και αντιλήψεις. Δεν είναι το ζητούμενο να χειραγωγηθούν οι πρωτοβουλίες των πολιτών, αλλά να ενισχυθούν σε ένα πλαίσιο στήριξης με την κρατική βοήθεια.
Η αυτο-οργάνωση έχει οριζόντια δομή και όχι κάθετη. Υπάρχει ένα σημείο αναφοράς και όχι μια γραφειοκρατία.
Σκοπός της αυτοοργάνωσης (ή μάλλον θεωρητικός στόχος προς το παρόν και ελπίζω πράξη σύντομα) είναι να «λειτουργήσει» εκεί που τελειώνει η αρμοδιότητα του κράτους και αρχίζει η κοινωνία. Δηλαδή, οι αυτο-οργανώσεις είναι το σημείο επαφής του κράτους με τους ενεργούς πολίτες αυτής της κοινωνίας.
Ο Εθελοντισμός είναι ένα πολύμορφο και δυναμικό σύστημα όπου η ατομική ολοκλήρωση συναντιέται με τη συλλογική ευημερία. Οι μορφές που παίρνει η εθελοντική προσφορά σήμερα διευρύνονται διαρκώς και εκτείνονται σε όλο το φάσμα της κοινωνικής ζωής από την παροχή υπηρεσιών φροντίδας ως τις οργανωμένες δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, κι από τη δραστηριοποίηση ομάδων πολιτών για την πρόληψη ή την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών ως την παροχή εκπαίδευσης σε κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα ή ομάδες. Η εθελοντική δράση, από την άλλη πλευρά, αποτελεί η ίδια μια μαθησιακή εμπειρία, αναπτύσσοντας τις κοινωνικές, επικοινωνιακές και επαγγελματικές δεξιότητες του εθελοντή. Ο ίδιος ο εθελοντής δεν είναι μόνο πομπός αλλά και δέκτης των ωφελειών που απορρέουν από την εθελοντική του δράση.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, διαπιστώνεται πως δεν επιδιώκεται η συγκρότηση ακόμη ενός κρατικού ή κρατικοδίαιτου μηχανισμού, αλλά η διαμόρφωση πλαισίου για έναν «άλλο» τρόπο δράσης, με έμφαση στον άνθρωπο, στην κοινωνία και στα προβλήματα που την απασχολούν, σε κάθε επίπεδο.
Βρισκόμαστε σε κομβικό σημείο. Το κράτος, με το πολυπλόκαμη και γραφειοκρατική Διοίκησή του, έχει καταστεί απολύτως ανελαστικό. Οι ενεργοί πολίτες, με πρόγραμμα και δράσεις, μπορούν να συμβάλλουν αποφασιστικά στην αφύπνιση της κοινωνίας. Βασική προϋπόθεση είναι να πειστεί ο πολίτης να πάψει να κλείνεται στους 4 τοίχους του εαυτού του και του σπιτιού του και να γίνει ενεργός! Να σηκωθεί από τον καναπέ του, να βγει στο δρόμο, να συζητήσει, να ξεπεράσει τη μοναχική διαδρομή του και να αφήσει πίσω του το «εγώ» για χάρη του «εμείς».
Βασικό συστατικό της αυτοοργάνωσης δεν είναι μόνο η αντιμετώπιση, αλλά η πρόληψη. Προετοιμαζόμαστε για δράση. Προλαμβάνουμε το κακό!
Ο ενεργός πολίτης, που έχει νιώσει βαθιά μέσα του την ανάγκη της δράσης, επιδιώκει να προλάβει το κακό! Φροντίζει το δάσος, αναλαμβάνει πρωτοβουλίες να καθαρίσει από κάθε επικίνδυνο στοιχείο μια δασική έκταση, περιφρουρεί και προστατεύει κάθε δέντρο. Γύρω από κάθε στοιχείο της φύσης, διαμορφώνει με κάθε τρόπο, τη μέγιστη δυνατότητα προστασίας του. Οι δράσεις του καθαρισμού των ακτών, του καθαρισμού των ποταμών και χειμάρρων, οι δράσεις της εθελοντικής προστασίας κάθε στοιχείου που μας δίνει ζωή και ανανεώνει τον αέρα που αναπνέουμε, αποτελούν τα σημαντικότερα συστατικά για το περιβάλλον και είναι απόρροια της αυτοοργάνωσης των ενεργών πολιτών, σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας. Συμμετοχή και μόνο συμμετοχή. Γιατί το «εμείς» είναι το αύριο, ενώ το «εγώ» χάνεται στο χτες.
Και λίγα για τη συμμετοχικότητα. Η συμμετοχική ιδέα απαντά με την πρόταση - αίτημα μιας εκτεταμένης αλλαγής και ουσιαστικής κατά το περιεχόμενο βελτίωσης της σχέσης κράτους - πολίτη - κοινωνίας. Η απάντηση που δίνει είναι ότι με την μεγαλύτερη δυνατή ενεργοποίηση συμμετοχής σε υπάρχοντες δημόσιους, ιδιωτικούς και κοινωφελείς θεσμούς και οργανώσεις, καθώς και με την δημιουργία νέων, ελαττώνεται σημαντικότατα το έλλειμμα και η κρίση αντιπροσώπευσης, το οποίο παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες στη λειτουργία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Το σημαντικό είναι ότι η διεύρυνση της συμμετοχής, θα οδηγήσει στη διαφοροποίηση, δομικά και λειτουργικά, μεγάλου μέρους της κρατικής διοίκησης στην καθημερινότητά της. Η διοίκηση, συμπεριλαμβανόμενης και της εκάστοτε κυβέρνησης, δεν θα εμφανίζει τον σημερινό εξουσιαστικό χαρακτήρα που είναι το στίγμα της, αλλά θα παίζει περισσότερο τον ρόλο του παραλήπτη ατομικών αιτημάτων μεταξύ ανταγωνιζομένων πολιτικών. Κάτι τέτοιο θα οδηγήσει, όπως έχει ήδη γίνει αλλού, στην ουσιαστική αλλοίωση της κρατικής εξουσίας. Μεταξύ της ψηφοθηρικής/κομματικοκρατίας και της αγορακρατικής/κερδοσκοπίας υπάρχει ένας τρίτος θεσμικός χώρος, ο οποίος καθορίζεται από την κοινωνία των πολιτών και από αυτόνομες και ανεξάρτητες Αρχές, ο πολλαπλασιασμός των οποίων αποτελεί κεντρική θέση της συμμετοχικής ιδέας.
Είναι σημαντικό πλέον να καταστεί συνείδηση, πως καθένας από εμάς αποτελεί οντότητα δράσης. Ας πάρουμε τις τύχες στα χέρια μας. Ας αυτοοργανωθούμε γινόμενοι ο κάθε ένας από εμάς ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ. Όλοι καταφερόμαστε κατά των μεγάλων βιομηχανιών που ρυπαίνουν. Ας δούμε τη ρύπανση που προκαλούμε ο κάθε ένας μας, όταν δεν υπολογίζουμε την ανακύκλωση, όταν πετάμε τα αποτσίγαρα στο δρόμο, όταν αφήνουμε σκουπίδια στις παραλίες ή στα δάση. Σήμερα, από εδώ, μπορούμε όλοι να ξεκινήσουμε και να σημάνουμε την ώρα δράσης. Και κάθε φορά που θα κυττάμε το ρολόι μας να λέμε πως είναι ΩΡΑ ΔΡΑΣΗΣ, η ώρα του ενεργού πολίτη, η δική μας ώρα, η δική σας ώρα, η ώρα των παιδιών και των παιδιών των παιδιών μας.

ΓΓΑ

5 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Μπράβο μπράβο μπράβο.
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα οπτική γωνία.
Προσωπικά, σε ευχαριστώ για το "άνοιγα" του μυαλού που μου προκαλείς.

Panagiotis Peteinatos είπε...

Γιάννη καταπληκτικό κείμενο! Εξαιρετικά διαφωτιστικό. Με αφορμή το άρθρο σου, στο νέο μου Blog, web4democracy.blogspot.com προσπάθησα να θέσω και κάποιους σχετικούς προβληματισμούς.

Καλή συνέχεια!

Παναγιώτης Πετεινάτος

THEPOS είπε...

Ελπίζω να δέχεσαι και κριτική σ' αυτά που γράφεις γιατί εγώ θα σου κάνω,καλόπιστη βέβαια:
Πολύ θεωρητικά όλα αυτά χωρίς να μου επιτρέψεις να σου πω πρακτική αξία.Όχι γιατί τα περισσότερα δεν είναι σωστά αλλά γιατί από την μια έχουν ειπωθεί πολλάκις και από την άλλη ποιο το πρακτικό δικό σου συμπέρασμα για έναν συγκεκριμένο τρόπο δράσης που θα τα μετουσιώσει σε πράξη;Γιατί αυτό χρειάζεται ο τόπος.Κάποιος "να βάλει πλάτη" για να γίνουν οι ιδέες,έστω και ένα μέρος πράξη.Αλλιώς ή θα καταντήσουν κενό γράμμα ή θα αποτελέσουν παγίδα για κάποιους ρομαντικούς που θα πέσουν στα "δίχτυα" των επιτήδειων.

Panagiotis Peteinatos είπε...

Προσπαθώντας να βοηθήσω στην κουβέντα, θα πω κάτι πολύ πρακτικό που εφαρμόζεται εδώ και χρόνια στην ιατρική Αθήνας, και το οποίο με ενέπνευσε να ασχοληθώ με τα κοινά. Πρόκειται για τις ανοιχτές επιτροπές.

Όπως ξέρουμε, το καταστατικό της σχολής προβλέπει την συμμετοχή του φοιτητή στα κοινά μέσα από παρατάξεις, συνελεύσεις κλπ. Αυτός είναι και ο κανόνας στις περισσότερες σχολές. Στην πράξη η Ιατρική Αθήνας έχει έναν εξαιρετικά ισχυρό σύλλογο (ΣΦΙΑ) ο οποίος ουσιαστικά στηρίζεται από τις διεκδικήσεις των ανοιχτών επιτροπών, οι οποίες προβλέπονται επίσης από το καταστατικό αλλά συμβολίζουν την έννοια της αυτοοργάνωσης.

Το "γράμμα του νόμου", δηλαδή το καταστατικό, προβλέπει ανοιχτές επιτροπές σε πολλές άλλες σχολές αλλά η Ιατρική είναι η μόνη (εξ όσων γνωρίζω) που το έχει μετατρέψει σε θεσμό τον οποίο σέβονται όλοι, και τα κομματικά στελέχη, και οι καθηγητές, όλοι. Στις υπόλοιπες σχολές οι "φοιτητο-πατέρες" δεν επιτρέπουν να ξεφύγει η οργανωτική πρωτοβουλία από τα χέρια τους. Το γνωρίζω από πρώτο χέρι.

Αντίθετα, στην Ιατρική Αθήνας κάθε φοιτητής μπορεί να προτείνει αυθόρμητα με μια ανακοίνωση σε φιλική παρέα, στο αμφιθέατρο κλπ ένα θέμα που αφορά την σχολή. Έτσι αυθόρμητα δημιουργείται μια μια ανοιχτή επιτροπή (=αυτοοργάνωση) η οποία αν και αυθόρμητη στην συνείδηση όλων αποτελεί θεσμό.

Θα το πω αλλιώς για να γίνει κατανοητό. Ο καθηγητής τελικά απολογείται σε μια ομάδα φοιτητών η οποία όμως σε αντίθεση με τις υπόλοιπες σχολές, στην Ιατρική, στην συνείδηση όλων δεν είναι "ομάδα φοιτητών" αλλά έχει τον τίτλο "ανοιχτή επιτροπή", δηλαδή είναι θεσμός, είναι δηλαδή παρακλάδι του ΣΦΙΑ (Σύλ. Φοιτ. Ιατρ. Αθ.). Οι συμμετέχοντες είναι κατά κανόνα απλοί φοιτητές που ενδιαφέρονται για το συγκεκριμένο πρόβλημα και την επίλυσή του. Ενίοτε συμμετέχουν και παραταξιακά στελέχη τα οποία όμως αναγκάζονται να συμπορευτούν με το "κλίμα" της ανοιχτής επιτροπής και όχι να το επιβάλλουν.

Αν πάει κάτι στραβά, είτε προφορικά είτε σε γραπτά κείμενα καταγράφεται η στάση του καθενός απέναντι στην συγκεκριμένη ανοιχτή επιτροπή.

Οι ίδιοι οι φοιτητές στην Ιατρική δεν έχουν καταλάβει πόσο σημαντικός είναι αυτός ο θεσμός επειδή τον θεωρούν αυτονόητο. Οι όποιες κομματικές εμπάθειες εκδηλώνονται κυρίως στην συνέλευση, γίνονται για τον θεαθήναι, και δεν επηρεάζουν σημαντικά τα καθημερινά αιτήματα των φοιτητών τα οποία διευθετούν οι ανοιχτές επιτροπές. Επίσης η δεξαμενή των ανοιχτών επιτροπών με την δεξαμενή των συνελεύσεων είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Έτσι τα παραταξιακά στελέχη στην Ιατρική απολογούνται καθημερινά και ενημερώνουν ακόμα και με sms τους "ψηφοφόρους" τους. Εκεί είδα στην πράξη πως η αυτοοργάνωση (ανοιχτή επιτροπή) με την λογοδοσία είναι συνδεόμενες έννοιες.

Πχ στον τμήμα Βιολογίας ισχύει το ακριβώς αντίθετο, και οι διεκδικήσεις του συλλόγου των φοιτητών είναι ανύπαρκτες. Εξ'ου και η απίστευτες ταλαιπωρίες των φοιτητών του Βιολογικού Αθήνας. Πχ αν ένας καθηγητής "κόψει" τα 2/3 των φοιτητών θα πρέπει το αίτημα να πάει στον σύλλογο, ο οποίος δεν καταλήγει ΠΟΤΕ σε κάποια απόφαση για το συγκεκριμένο πρόβλημα. Έτσι ΠΟΤΕ δεν γίνεται σοβαρή λογοδοσία των καθηγητών αλλά ούτε των εκλεγμένων φοιτητών προς τους συμφοιτητές τους. Οι φοιτητές στην πλειοψηφία τους είναι εγκλωβισμένοι κάπου ανάμεσα. Οι όποιες πρωτοβουλίες αντιμετωπίζονται από τους καθηγητές ως "ομάδες φοιτητών" που στην πράξη δεν έχουν την εξουσιοδότηση του συλλόγου (παρόλο που το καταστατικό προβλέπει την ανοιχτή επιτροπή). Βλέπουμε δηλαδή πως δεν αρκεί το γράμμα του νόμου αλλά ο τρόπος που υλοποιείται!

Έτσι, στην Ιατρική κάθε χρόνο όποιος καθηγητής τολμήσει να "κόψει" με παράλογα θέματα εξετάσεων θα πρέπει να αντιμετωπίσει το μένος των "ανοιχτών επιτροπών" που επισκέπτονται το γραφείο του καθηγητή συνεχώς μέχρι να διευθετηθεί το πρόβλημα. Αν δεν λυθεί το πρόβλημα θα ακολουθήσει αίτημα μελών των επιτροπών στην γενική συνέλευση και απόφαση για τοπική κατάληψη της συγκεκριμένης έδρας κλπ. Υπάρχουν έδρες που κάθε χρόνο γίνεται η ίδια ιστορία και οι φοιτητές, φυσικά, βγαίνουν δικαιωμάνοι.

Ένα δεύτερο παράδειγμα αυτοοργάνωσης είναι τα πειράματα του Ομπάμα. Χθες έλαβα ένα mail από το site του Ομπάμα όπου προσκαλεί τα διαδικτυακά μέλη στην δημιουργία grassroots. Αν κατάλαβα καλά netroots ονομάζονται οι κοινωνικές δομές διαδικτύου πχ Bloggers και τους καλεί να οργανωθούν εκτός διαδικτύου, σε κοινωνικές δομές grassroots (=αυτοοργάνωση??).

Είδομεν.

Μια κοινωνία για όλους είπε...

Θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός της συμμετοχής σε ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα. Θα μπορούσα να αναφερθώ σε παραδείγματα αυτοοργάνωσης. Την Πρωτομαγιά του 2008, στα πλαίσια του εορτασμού αλλά και στη μνήμη του αδικοχαμένου Αλέξανδρου Παναγούλη, 5 ομάδες εθελοντών αποφασίσαμε και καθαρίσαμε τις παρυφές του Υμηττού, ως μέτρο πρόληψης των πυρκαγιών. Γιατί να εορτάζεται η εργατική Πρωτομαγιά με ανούσιες συγκεντρώσεις, ενώ υπάρχει η δυνατότητα της δράσης;
Πιστεύω το απλό παράδειγμα να έδωσε κάτι. Υπάρχουν πολλά. Όλοι μας μπορούμε να συμμετάσχουμε, να δώσουμε το παρόν. Και ειλικρινά χαίρομαι που ανταλλάσσονται απόψεις για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα.

ΓΓΑ